Εκδόσεις Α/φών Τολίδη,1980
Στη γενικότερη προσέγγιση του θέματος το βιβλίο εμφανίζεται να έχει ένα
διπλό σκοπό: 1.Την απομυθοποίηση του κομμουνιστή και 2. τη μελέτη των χαρακτηριστικών γνωρισμάτων της προσωπικότητάς του, καθώς και των μηχανισμών απώλειας της προσωπικότητας του σε συνθήκες που καθιστούσαν δύσκολη έως και αδύνατη για πολλούς την αναγνώριση αυτών των μηχανtσμών και των τρόπων που αυτοί οι μηχανισμοί επενεργούσαν απάνω του .
Στην ανάπτυξη του θέματος ο πρώτος στόχος επιτυγχάνεται μέσα από την πραγμάτωσή του δεύτερου, δηλαδή επιτυγχάνεται κατά έναν έμμεσο και όχι άμεσο τρόπο. Η απομυθοποίηση του κομμουνιστή στο βιβλίο εμφανίζεται ως προϋπόθεση για την επανάκτηση της αυθεντικής προσωπικότητας του ατόμου που αγωνίζεται για τα ιδανικά του σοσιαλισμού, για τα ιδανικά της κοινωνικής χειραφέτησης, της ελευθερίας, της δημοκρατίας και του ουμανισμού. Η προσωπικότητα του κομμουνιστή, όπως αυτή διαμορφώθηκε (καταλάβαινε :παραμορφώθηκε) στις συνθήκες του μονολιθικού, σταλινικής νοοτροπίας κομμουνtστικού κινήματος, είναι το αντικείμενο αυτής της μελέτης.
Ένας αrτό τους κύριους στόχους του βιβλίου είναι ν' αναδείξει τα καθολικό στοιχεία που συνέθεταν την προσωπικότητα του κομμουνιστή της περιόδου της Κομιντέρν (της Κομμουνιστικής Διεθνούς) ως το 20-ο συνέδριο του ΚΚΣΕ. Δεν ενδιαφέρουν οι ιδιαιτερότητες που παρουσιάζει η εικόνα του κομμουνιστή στη μια ή την άλλη χώρα. Εξάλλου, την περίοδο αυτή τα κομμουνιστικά κόμματα λειτουργούσαν σαν τμήματα της Κομμουνιστικής Διεθνούς (και στο πνεύμα της Κομιντέρν μετά τη διάλυσή της το 1943 – με αναφορά στο ΚΚΣΕ και στη Σ.Ε. ως κόμμα- οδηγό και ως χώρα –οδηγό) ενώ η προσωπικότητα του κομμουνιστή. διαμορφώθηκε στη βάση ενός ενιαίου πρότυπου του κομμουνιστή και του ανθρώπου του κινήματος, εν γένει, που στο επίκεντρα του είχε τον τύπο του μπολσεβίκου, στη λενινική και τη σταλινική του παραλλαγή, και το πρότυπο του λεγόμενου σοβιετικού ανθρώπου.
Το βιβλίο αυτό αναφέρεται σε μια περίοδο του κομμουνιστικού κινήματος, που τα αρνητικά του σύνδρομα, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά στο ανθρώπινο πρόβλημα, ήταν πολλά και οδυνηρά και τα οποία προκαλούν το αίσθημα της δικαιοσύνης και της ηθικής στους κομμουνιστές και τους προοδευτικούς, εν γένει, ανθρώπους.
Στόχος του βιβλίου αυτού είναι να βάλει cε ενέργεια την "ψυχρή" σκέyη, την αντικειμενική κρίση και όχι το συναίσθημα. Να ενισχύσει την ιστορική αντίληyη στην αντιμετώπιση του προβλήματος. Πράγμα εξαιρετικά δύσκολο ιδιαίτερα για κείνους που είχαν ταυτιστεί με το κομμουνιστικό κόμμα, το κομμουνιστικό κίνημα. Στο βιβλίο αυτό αναλύεται - από φιλοσοφική και ηθική, κυρίως σκοπιά - η δομή του συνειδησιακού κόσμου του κομμουνιστή, σαν αγωνιστή και σαν ανθρώπου, όπως αυτή αναδεικνύεται μέσα από τη στάση του απέναντι στο κόμμα, το κίνημα, απέναντι στον ανθρώπινο κόσμο πού τον περιβάλλει και απέναντι στον εαυτό του. Η ανάλυση, που δεν είναι πλήρης, φέρνει στην επιφάνεια μερικούς από τους χαρακτηριστικούς αγωνιστικούς τύπους που σημάδεψαν ως τώρα το κομμουνιστικό κίνημα.
Το βιβλίο δεν περιορίζεται σε αναλύσεις προσωπικότητας. Καταπιάνεται περισσότερο με την ανάλυση θεμάτων ευρύτερης θεωρητικής, φιλοσοφικής και ιστορικής σημασίας.
Στο βιβλίο εξετάζεται το αριστερό κομμουνιστικό κίνημα ως οργάνωση και ως ανθρώπινη κοινότατα. Αναλύοντας αυτή τη διπλή έκφραση του κινήματος δίνω έμφαση στο γεγονός της αντιφατικής "συνύπαρξης" αυτών των δυο ιδιοτήτων, σε συνάρτηση και με την αλλοτριωτική λειτουργία της κοινότητας (της κομματικής οργάνωσης βάσης, αλλά και του κόμματος ευρύτερα) στις συνθήκες του σταλινικού καθεστώτος. Επιχειρείται στο βιβλίο η ανάπτυξη της αντίφασης που υπήρξε ανάμεσα στην οργάνωση, το σκοπό, το ιδανικό και το άτομο, δηλαδή ανάμεσα στους βασικούς συντελεστές που κάνουν μια ομάδα ανθρώπων να λειτουργεί ως κίνημα με τον όρο βέβαια ότι στο κίνημα υπάρχει δημοκρατία και διαφάνεια. Πράγμα που επιτρέπει την φυσιολογική ανάπτυξη της προσωπικότητας των ατόμων – μελών του κόμματος, μαζί και των ηγετών.
Πρόκειται για ανύπαρκτη προϋπόθεση στις συνθήκες του σταλινικού καθεστώτος του κόμματος. Έτσι όμως υποβαθμίζεται και καταργείται ο γνήσιος ρόλος του υποκειμενικού παράγοντα, χωρίς τον οποίο είναι αδύνατο ένα πραγματικό ριζοσπαστικό κοινωνικό κίνημα, που μόνο ως κίνημα αμφισβήτησης της κοινωνίας και θετικής υπέρβασής της μπορεί να νοηθεί. Γι αυτό διαθέτω ολόκληρο κεφάλαιο με τον τίτλο "Ο ρόλος του συνειδησιακού παράγοντα στη ζωή του κομμουνιστή". Αναπτύσσω τη θεωρητική και ιστορική διάσταση του προβλήματος. Υπενθυμίζω με αναφορές στο Μαρξ ότι ο άνθρωπος για το μαρξισμό είναι αυταξία. Και είναι αυτό που ο σταλινισμός καταρράκωσε "χάρη" στο καθεστώς της σταλινικής αλλοτρίωσης.
Αναφερόμενος στους μηχανtσμούς της αλλοτρίωσης αναλύω την πρακτική που "κάνω ότι μου λέει το κόμμα". Κάτω από αυτό το πρίσμα εξετάζω κριτικά .την απόσταση που με τον καιρό χωρίζει τον κομμουνιστή από τα αρχικά του κίνητρα. Αναφέρομαι όμως και στις έκτακτες καταστάσεις ζωής των κομμουνιστών και αριστερών γενικότερα που εμποδίζουν αντικειμενικά την ανάπτυξη της αυθεντικής και ελεύθερης προσωπικότητας. Κάτι που το σταλινικό εσωκομματικό καθεστώς δίωκε όταν και όπου αυτό εκδηλωνόταν και μάλιστα με βάναυσο τρόπο. Η εμπειρία από το σταλινικό καθεστώς στη ΣΕ και στις χώρες του υπαρκτού σοσιαλισμού (αλλού περισσότερο κι αλλού λιγότερο) ήταν καταλυτική. Πράγμα που επηρέασε και το θέμα των κινήτρων που όσο συνεχιζόταν αυτή η κατάσταση αυτά γινόντουσαν ολοένα και περισσότερο πραγματιστικά - ωφελιμtστικά ή απλωνόταν η αδιαφορία απέναντι στα κίνητρα που εξέφραζαν τις αξίες της ελευθερίας, της κοινωνικής προσφοράς της κοινωνικής δικαιοσύνης κ.λπ.
Στα επόμενα κεφάλαια αναπτύσσω αυτή την προβληματική προβαίνοντας και σε αναλύσεις με γενικότερη θεωρητική σημασία και αξία. Παράλληλα προχωρώ σε αναλύσεις που αναφέρονται στις προϋποθέσεις (ηθικές, ιδεολογικές, κοινωνικές, ιστορικές, κινηματικές κ.λπ.) προώθησης της κοινωνικο ιστορικής διαδικασίας για τη δπμtονργία μιας κοινωνίας απαλλαγiένης από καταναγκασμούς. "Τέλος" αφιερώνω ένα σχετικά αυτόνομο κεφάλαιο στο οποίο αναφέρομαι στο αν8ρώπtνο πρόβλημα στο θεωρία και την πρακτική του σταλινισμού.
5) Ποιότητα ζωής: Προβληματισμοί και κατευθύνσεις, έκδοση ΚΕΠΕ, 1984. στη σειρά Θέματα προγραμματισμού.
Στη μελέτη αυτή η αντιμετώπιση του θέματος "ποιότητα της ζωής" στηρίζεται στη δυνατότητα συνδυασμού στην κοινωνική και την αναπτυξιακή πολιτική δυο γενικών αιτημάτων: του "σεβασμού" των φυσικών ορίων και νόμων της ζωής και του αιτήματος για τον εξανθρωπισμό των κοινωνικών όρων ζωής των ανθρώπων. Με αφετηρία αυτή την εκτίμηση έγινε η ερμηνεία του όρου ποιότητα τη ζωής, που προκύπτει από τη ριζική αμφισβήτηση του εφαρμοζόμενου μέχρι τώρα μοντέλου ανάπτυξης, καθώς και από την επιλογή ενός άλλου μοντέλου, επικεντρωμένου στον άνθρωπο και στις πραγματικές του ανάγκες, με πρωταγωνιστή τον ίδιο ως ταξικά και ιστορικά ορισμένο άτομο και ως πολίτη.
Η απαραίτητη θεωρητική θεμελίωση αυτής της αντίληyης επέβαλε την αποσαφήνιση θεμελιακών εννοιών, που άπτονται του θέματος, όπως οι έννοιες: ανθρωπισμός, περιβάλλον, ψυχική και ηθική υγεία της κοινωνίας, εργασία και δημιουργικότητα, αυτοπραγμάτωση του ανθρώπου ως κοινωνικού ατόμου και ως εργαζόμενου, ανάγκες και δομή αναγκών κ.τ.λ. Με τη βοήθεια αυτών των εννοιών επιδιώχτηκε μια ουσιαστική προσέγγιση του θέματος γενικά και ειδικότερα σε σχέση με τη χώρα μας, έχοντας σταθερό σημείο αναφοράς τις γενικές αρχές και κατευθύνσεις της αναπτυξιακής στρατηγικής της τότε κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ.
Από αυτή την προσέγγιση προέκυψε, σε μια πρώτη φάση, ο καθορισμός των νέων προσανατολισμών και κατευθύνσεων στο επίπεδο του οικονομικού και κοινωνικού προγραμματισμού και οι αντίστοιχες προτάσεις σε σχέση με το θέμα μας, που στηρίχθηκαν στην ανάλυση των δικών μας δεδομένων, δυνατοτήτων και πολιτικών επιλογών και στην εκτίμηση της διεθνούς εμπειρίας που μας αφορά.
Η μελέτη αυτή γράφτηκε με ειδικό σκοπό στα πλαίσια των μελετών για την εκπόνηση των προκαταρκτικών του Πενταετούς Προγράμματος Οικονομικής και Κοινωνικής Ανάπτυξης 1983-1987 της κυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ. Όμως, οι αναλύσεις της ξεπερνούν αυτό το πλαίσιο. Καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα θεμάτων τα οποία σχετίζονται με το σύγχρονο ανθρώπινο πρόβλημα που είναι η άρση της αλλοτρίωσης και η δημιουργία των προϋποθέσεων για μια ελεύθερη και δημιουργική αυτοπραγμάτωση του ανθρώπου. Ωστόσο, αυτή η συνθήκη δεν επέτρεψε την ανάπτυξη αυτής της θεματικής σε μια εργασία με τα χαρακτηριστικά της μονογραφίας, πράγμα που θα απαιτούσε και την ευρύτερη αναφορά στη σχετική βιβλιογραφία, καθώς και τις αναγκαίες εκτιμήσεις για τις σημαντικότερες από αυτές.
Η μελέτη αρθρώνεται ως εξής: Πρώτο μέρος. Οι ποιοτικές πλευρές της ανθρώπινης ζωής. 1. Η έννοια "ποιότητα της ζωής" 2. Το οικολογικό πρόβλημα. 3. Περιβαλλοντική πολιτική και ποιότητα ζωής. 4. Αποσαφήνιση άλλων εννοιών. Δεύτερο μέρος. Προβληματισμοί και κατευθύνσεις. 1. Ενιαία αντίληyη. 2. Διάφορα επίπεδα. 3. Η κοινωνική διάσταση των καθημερινών ανθρώπίνων προβλημάτων. 4. Σκέψεις για την περιοχή της παιδείας και της κουλτούρας. 5. Δικές μας και ξένες εμπειρίες. Τρίτο μέρος Δομή αναγκών και καταναλωτικό μοντέλο. 1. Προβληματισμοί. 2. Το πραγματικό αίτημα. 3. Υποδείξεις για τον προγραμματισμό. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ.
