Τάσος Τρίκκας, ΕΔΑ.... (Θεμέλιο)

Θανάσης Βακαλιός

Τάσος Τρίκκας, ΕΔΑ (1951- 1967) Το νέο πρόσωπο της Αριστεράς (εκδόσεις Θεμέλιο)

Το βιβλίο του Τάσου Τρίκκα είναι η πιο ολοκληρωμένη ιστορία της ΕΔΑ, γραμμένη από έναν μελετητή της με ενεργό συμμετοχή στις εξελίξεις που σημάδευσαν την Αριστερά αυτής της περιόδου.

Ο Τάσος Τρίκκας μολονότι δεν είναι ιστορικός, έχει το προσόν ιεράρχησης γεγονότων, σχέσεων, ρόλων και καταστάσεων, τηρώντας την επιστημολογική δεοντολογία της ιστοριογραφίας. Καταγράφει τα γεγονότα όπως έχουν συμβεί. Αξιοποιώντας την πλούσια βιβλιογραφία, την οποία έχει επεξεργαστεί, σχολιάζει αντιλήψεις και ενέργειες χωρίς να παραβιάζει την αλήθεια της πραγματικότητας. Το εύρος της και τις αντιφάσεις της.

Το βιβλίο του επιτρέπει να δούμε την αλληλουχία των γεγονότων στην ιστορία της ΕΔΑ σε σχέση με τις εξελίξεις στη χώρα, αλλά και με τις εξελίξεις στο ΚΚΕ που ήταν και η σημαντικότερη, η καθοριστική δύναμη στην ΕΔΑ.. Έτσι, που τελικά οι εξελίξεις στο ΚΚΕ καθόρισαν και την κατάληξή της.

Όλες οι φιλότιμες προσπάθειες για την διατήρηση της ΕΔΑ ως πολιτικού οργανισμού που ακολούθησαν τη διάσπαση του ΚΚΕ είχαν αποτύχει. Αυτό συνιστά ιστορικό δεδομένο. Όμως η σημασία του υποδείγματος της ΕΔΑ δεν έχει πάψει να παρακολουθεί τη σκέψη όσων αγωνίστηκαν και αγωνίζονται και σήμερα για την ανάπτυξη του νέου προσώπου, της νέας ταυτότητας της Αριστεράς: ιδεολογικής, πολιτικής και ανθρώπινης- αξιακής. Και υπάρχει από τη μεριά του Τάσου Τρίκκα σαφής παρότρυνση για μια τέτοια προσπάθεια.

«Το ¨φαινόμενο ΕΔΑ¨ , σημειώνει ο Τρίκκας, είχε προκαλέσει στην εποχή του το ζωηρό ενδιαφέρον των αριστερών δυνάμεων των άλλων ευρωπαϊκών χωρών που είχαν προσέξει τα ¨νέου τύπου χαρακτηριστικά ¨ της, προδρομικά στοιχεία μιας ανανεωτικής εξέλιξης της Αριστεράς. Στη ριζικά διαφορετική εποχή μας, τα στοιχεία αυτά αξίζει να μελετηθούν, στο πλαίσιο των προσπαθειών για την αναζήτηση και τη διαμόρφωση μιας νέας, σύγχρονης ριζοσπαστικής Αριστεράς, ενωτικής και πολύπλευρης, που θα επιβεβαιώνεται μέσα στους αγώνες του σήμερα, με σταθερή προσήλωση στο πρόταγμα ενός μελλοντικού κοινωνικού μετασχηματισμού, ενός σοσιαλισμού με δημοκρατία και ελευθερία» (σελ. 34).

Προϋπόθεση για μια τέτοια, αναγκαία, προσπάθεια είναι, κατά τη γνώμη μου, η περαιτέρω βαθύτερη μελέτη απόψεων που έχουν εγκατασταθεί στη σκέψη πρωταγωνιστών της ανανέωσης και λειτουργούν ως θέσφατα, τα οποία μπορούν να προκαταλάβουν το αποτέλεσμά της. Πιστεύω ότι δεν υπάρχει επαρκής απάντηση στο ερώτημα γιατί δεν μπόρεσε να γίνει αποδεκτή από το ΚΚΕ (στην πραγματικότητα και από το ΚΚΕ εσωτερικού) η πρόταση να αντιμετωπιστεί η ΕΔΑ ως το νέο υπόδειγμα κόμματος της Αριστεράς. Γιατί το ΚΚΕ εσωτερικού επέμενε στην ιδέα- επιλογή ανανέωσης του ΚΚΕ με βάση το (γραμσιανά ερμηνευμένο, βέβαια) μαρξισμό – λενινισμό, για την πρώτη περίοδο, και μετά με βάση την άκριτα αποδεκτή ακαταστάλακτη ιδεολογία του ευρωκομμουνιστικού ρεύματος. Γιατί στην προσπάθειά του για την συγκρότηση της ανανεωτικής ριζοσπαστικής Αριστεράς δεν τόλμησε ή δεν θέλησε να επεξεργαστεί θεωρητικά το υπόδειγμα της ΕΔΑ: ¨Εχουν γραφεί κάποια πράγματα γι αυτό, όμως το ερώτημα δεν έχει απαντηθεί. Μάλιστα, θα μπορούσα να πω ότι έχει εγκαταλειφθεί η ιδέα για μια τέτοια σοβαρή προσπάθεια, που σύμφωνα με τον Τρίκκα αποτελεί ζητούμενο, σε μια αντίληψη που εκφράζεται στο παραπάνω απόφθεγμα.

Η απόρριψη τέτοιων προτάσεων για το δογματικό ΚΚΕ ήταν κάτι το αυτονόητο, που είχε να κάνει με το χαρακτήρα του, θα έλεγα με τη φύση του. Το δογματικό ΚΚΕ πίστευε (πιστεύει) ότι είναι το μόνο επαναστατικό κόμμα της Αριστεράς και ότι δικαιωματικά ήθελε (θέλει) να ηγεμονεύει όχι μόνον τον κομμουνιστικό, αλλά και τον ευρύτερο χώρο της Αριστεράς και του λαϊκού κινήματος, με τις όποιες εκφράσεις του. Λογική συνέπεια αυτής της αντίληψης είναι η απόρριψη κάθε προσπάθειας αμφισβήτησης της πολιτικής κουλτούρας του και της οργανωτικής του δομής και λειτουργίας ως πράξη που απειλεί την ίδια την ύπαρξή του.

Η καταλυτική υπερίσχυσή του έναντι του ΚΚΕ εσωτερικού, καθώς και η αποδοχή της πολιτικής του από ένα σημαντικό τμήμα της εργατικής τάξης και της νεολαίας, αλλά και η αναγνώριση του από πολλά κομμουνιστικά κόμματα (όσο και αν τα περισσότερα από αυτά είναι μικρά) έχει ενισχύσει την αυτοπεποίθησή του σε ό,τι πρεσβεύει, έτσι που με το πρόσφατο συνέδριό του
έχει αποφασίσει την ιδεολογική νομιμοποίησή του ως σταλινικό κόμμα, σε μια φάση της ιστορίας της Ευρώπης που ο σταλινισμός θεωρείται (από μελετητές της) ως ιστορικά α- λειτουργικός ή ακόμα ως ξένο σώμα. Πως εξηγείται αυτό; Το φαινόμενο ΚΚΕ χρειάζεται βαθύτερη μελέτη.

Από την άλλη μεριά η διαμόρφωση της σύγχρονης ριζοσπαστικής ανανεωτικής Αριστεράς ,«ενωτικής και πολύπλευρης», εμφανίζεται ως ιστορική αναγκαιότητα. Έτσι πιστεύουν όσοι στηρίζουν και υποστηρίζουν το εγχείρημα του ΣΥΡΙΖΑ, πιστεύοντας, συγχρόνως, ότι μόνον μέσα από αυτό το εγχείρημα μπορεί να επιτευχθεί η ενότητα της Αριστεράς – κύριος πολέμιος της οποίας είναι το ΚΚΕ. Πράγμα που σημαίνει ότι αυτή την ιστορική στιγμή η ενότητα της Αριστεράς είναι ανέφικτος στόχος Αυτοαναιρείται πολιτικά όποιος κυνηγά ανέφικτους στόχους. Όμως, για όλους τους αριστερούς η ενότητα της Αριστεράς εξακολουθεί να είναι το ζητούμενο – πολιτικά και ηθικά. Και είναι βέβαιο ότι διασπασμένη η Αριστερά δεν μπορεί να παρέμβει σοβαρά στο πολιτικό και το κοινωνικό γίγνεσθαι της χώρας. Αυτή η αλήθεια καθιστά ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα την πρόταση του Τρίκκα – που βέβαια δεν είναι μόνον δική του.

Με την ελπίδα ότι σε μια ορατή προοπτική, η πρόταση για την ενότητα της Αριστεράς – στη βάση ενός πολιτικά λειτουργικού ιδεολογικού πλαισίου- μπορεί να βρει απήχηση στις γραμμές του ΚΚΕ, η κριτική μελέτη τέτοιων προσπαθειών αποκτά ιδιαίτερη σημασία. Και δεν εννοώ εδώ την κορυφαία εμπειρία της ΕΔΑ (και του ΕΑΜ βέβαια) αλλά και την εμπειρία από την δημιουργία του Συνασπισμού της Αριστεράς που προέκυψε ύστερα από τη συμφωνία ΚΚΕ και ΕΑΡ.

Η αποτυχία αυτού του εγχειρήματος, πολύ περισσότερο η αποτυχία του εγχειρήματος του ΚΚΕ εσωτερικού, μας παραπέμπει, μεταξύ άλλων, στην άποψη περί ιδεολογικού και γεωγραφικού δυισμού, για τον οποίο γίνεται λόγος στο κεφάλαιο με τον τίτλο Δυισμός – σχέσεις ΕΔΑ- ΚΚΕ.

Το κεφάλαιο αυτό αρχίζει με την παράθεση της εξής θέσης του Eric Hobsbawn: “Το κάθε Κομμουνιστικό Κόμμα ήταν παιδί από το γάμο δυο αταίριαστων συντρόφων, μιας εθνικής Αριστεράς και της Οκτωβριανής Επανάστασης. Αυτός ήταν γάμος και από έρωτα και από σκοπιμότητα». Ο Τρίκκας ερμηνεύοντας, με το δικό του τρόπο, αυτή τη θέση του Hobsbawn γράφει «Ο ιδιότυπος αυτός ¨δυισμός¨ υπήρξε ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του ελληνικού κομμουνιστικού και αριστερού κινήματος». Μάλιστα, αποδεχόμενος την άποψη του Άγγελου Ελεφάντη περί λαογενούς και ξενόφερτου μιλά για ιδεολογικό και για οργανωτικό και «γεωγραφικό» δυισμό στο ελληνικό κίνημα. (σελ. 1321) Πρόκειται για άποψη η οποία λειτούργησε ως θέσφατο στην αντίληψη του ΚΚΕ εσωτερικού, η οποία εγκατεστημένη στις συνειδήσεις πολλών κρατά μέχρι και σήμερα.

Κατασταλαγμένη άποψή μου είναι ότι δεν υπήρχε στο ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα «ιδεολογικός δυισμός», με αναφορά στο «μέσα» και στο «έξω». Στη βάση της ιδεολογίας των κομμουνιστών του «εσωτερικού» και των κομμουνιστών του «εξωτερικού» ήταν τα σοβιετικά εγχειρίδια του μαρξισμού- λενινισμού, στα οποία καθοριστικό ήταν το στίγμα του Στάλιν. ¨Ετσι, σε ό,τι αφορά την ιδεολογική συγκρότηση των Ελλήνων κομουνιστών δεν μπορεί να γίνει λόγος για γεωγραφικά ορισμένο ιδεολογικό δυισμό. Και είναι επίσης προς συζήτηση η άποψη του Ελεφάντη περί του «λαογενούς και του ξενόφερτου».

Δεν προχωρώ σε αναλύσεις. Σημειώνω απλώς πως ούτε το πνεύμα ούτε το ιδεολογικό και πολιτικό μήνυμα της Οχτωβριανής Επανάστασης είχε εισπραχθεί από τα κομμουνιστικά κόμματα, που προσχώρησαν στην Κομιντέρν, ως κάτι το ξενόφερτο. Τώρα, όσον αφορά την αντίθεση του «έξω» και του «μέσα» μπορώ να καταθέσω τη δική μου εμπειρία ως πολιτικού εμιγκρέ, και να πω ότι οι αγωνιστές του ΔΣΕ, που μετά την ήττα βρέθηκαν στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης,ούτε ένοιωθαν έτσι ούτε ήταν ξένο σώμα του ελληνικού κινήματος. Κουβαλούσαν μέσα τους τις μνήμες του ΕΑΜ, και του Δημοκρατικού Στρατού, βέβαια. Παρακολουθούσαν στενά τους αγώνες των κομμουνιστών, της Αριστεράς στη χώρα. Ζούσαν τον παλμό του αγώνα τους. Και οι μέν και οι δε (οι «έξω» και οι «μέσα») ήταν και συναισθηματικά δεμένοι μεταξύ τους. Γιατί μετά τη διάσπαση του ΚΚΕ διασπάστηκε όλος αυτός ο κόσμος, στο εσωτερικό και στο εξωτερικό; Υπάρχουν κάποιες απαντήσεις, κυρίως από τη λογοτεχνία. Όμως ερευνητικά και αυτό το ερώτημα είναι ακάλυπτο όπως και τα περισσότερο κρίσιμα ερωτήματα τα οποία προκύπτουν και από την ανάγνωση του βιβλίου του Τάσου Τρίκκα, όπως: Γιατί ο «ξενόφερτος» λόγος του «ΚΚΕ εξωτερικού» βρήκε μεγαλύτερη ανταπόκριση στους κομμουνιστές του «εσωτερικού»; Γιατί από τη διαμάχη «ΚΚΕ εσωτερικού» και «ΚΚΕ εξωτερικού» νικητής βγήκε το δεύτερο; Γιατί απέτυχαν οι προσπάθειες να «σωθεί», έστω, η ΕΔΑ, ως το νέο πρόσωπο της Αριστεράς, που ήταν έργο κυρίως των κομμουνιστών του «εσωτερικού»; Γιατί το ΚΚΕ εσωτερικού αδιαφόρησε – για να χρησιμοποιήσω αυτή την ήπια λέξη- γι αυτές τις προσπάθειες;...

Θέλω να ελπίζω ότι θα υπάρξει ενδιαφέρον από ερευνητές για τη βαθύτερη μελέτη αυτών των θεμάτων. Το σημαντικό έργο του ΑΣΚΙ και προσπάθειες όπως αυτή του Τάσου Τρίκκα αφήνουν περιθώρια αισιοδοξίας.

Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΑΥΓΗ